Νίκος Δήμου - Η δυστυχία του να είσαι Έλλην
Υπάρχουν Έλληνες που προβληματίζονται με τους εαυτούς των και Έλληνες
που δεν προβληματίζονται. Οι σκέψεις αυτές αφορούν περισσότερο τους
δεύτερους. Είναι όμως αφιερωμένες στους πρώτους.
Ορίζουμε σαν ευτυχία την (συνήθως προσωρινή) κατάσταση, όπου η πραγματικότητα συμπίπτει με τις επιθυμίες μας
Σε αναλογία, δυστυχία πρέπει να είναι η μη σύμπτωση ανάμεσα σε επιθυμία και πραγματικότητα.
Με άλλα λόγια, δυστυχία μπορούμε να ονομάσουμε την απόσταση ανάμεσα σε επιθυμία και πραγματικότητα.
Όσο μεγαλύτερη η απόσταση, τόσο πιο δυστυχισμένοι είμαστε.
Αξίωμα: Ένας Έλληνας κάνει ότι μπορεί για να μεγαλώσει το άνοιγμα ανάμεσα σε επιθυμία και πραγματικότητα.
Ο Έλληνας ζει κυκλοθυμικά σε μόνιμη έξαρση ή ύφεση. Μία συνέπεια: απόλυτη αδυναμία αυτοκριτικής και αυτογνωσίας.
Το Έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικό, ό,τι είναι αληθές». Εμείς χρόνια τώρα, προσπαθούμε να πεισθούμε για το ανάποδο.
Ο Έλληνας, όταν βλέπει τον εαυτό του στον καθρέπτη, αντικρίζει είτε τον
Μεγαλέξανδρο είτε τον Κολοκοτρώνη, είτε τουλάχιστον τον Ωνάση. Ποτέ τον
Καραγκιόζη.
Κι όμως στην πραγματικότητα είναι ο Καραγκιόζης, που ονειρεύεται τον
εαυτό του σαν Μεγαλέξανδρο. Ο Καραγκιόζης με τα πολλά επαγγέλματα, τα
πολλά πρόσωπα, την μόνιμη πείνα και την μία τέχνη: της ηθοποιίας.
Πόσοι είναι οι Έλληνες, εκτός από τον Εμμανουήλ Ροΐδη, που έχουν δει το πρόσωπό τους στον καθρέφτη;
Για τούτο ο Έλληνας δεν συγχώρησε ποτέ όσους «μισέλληνες» ζωγράφισαν το πορτραίτο του (Καημένε Αμπού!).
Ο Έλληνας προσπαθεί σε κάθε τομέα, να είναι εκτός πραγματικότητας. Και
μετά είναι δυστυχής, διότι είναι εκτός πραγματικότητας (και μετά είναι
ευτυχής... διότι είναι δυστυχής).
Βασικά ο Έλληνας αγνοεί την πραγματικότητα. Ζει δύο φορές πάνω από τα
οικονομικά του μέσα. Υπόσχεται τα τριπλά από αυτά που μπορεί να κάνει.
Γνωρίζει τα τετραπλάσια από αυτά που πραγματικά έμαθε. Αισθάνεται (και
συναισθάνεται) τα πενταπλάσια από όσα πραγματικά νοιώθει.
Η υπερβολή δεν είναι μόνο εθνικό ελάττωμα. Είναι τρόπος ζωής των
Ελλήνων. Είναι η συνισταμένη του εθνικού τους χαρακτήρα. Είναι η βασική
αιτία της δυστυχίας τους αλλά και η μεγάλη τους δόξα. Γιατί στο
αυτοσυναίσθημα, η υπερβολή λέγεται λεβεντιά.
Ο Νεοέλληνας μοιάζει ευτυχισμένος όταν είναι δυστυχισμένος. Όταν όλα
πάνε καλά, αισθάνεται ανήσυχος και απροσάρμοστος. Αν δεν έχει αίτια
δυστυχίας, θα ψάξει να βρει.
Η ευτυχία της δυστυχίας του Νεοέλληνα εκφράζεται τέλεια στην «ελληνική γκρίνια
Απομεινάρι της σκλαβιάς; Γνώρισμα των ταλαιπωρημένων λαών; Πάντως το
καλύτερο που θα ακούσετε, είναι ένας βαθύς αναστεναγμός με νόημα και η
φράση; «έ! ας τα λέμε καλά...».
Σε κανένα λαό η φράση Τι κάνεις; δεν οδηγεί σε πλήρη ανάλυση του
ιατρικού ιστορικού, της οικογενειακής κατάστασης, των οικονομικών
δυσχερειών και των σεξουαλικών προβλημάτων του (τυπικά) ερωτηθέντος.
Ο ελληνικός «νόμος του Parkinson": Δύο Έλληνες κάνουν σε δύο ώρες (λόγω διαφωνίας) ό,τι ένας Έλληνας κάνει σε μία ώρα.
Βαθιά μέσ' την ψυχή του Έλληνα συζούν ο Χατζηαβάτης και ο Μεγαλέξανδρος.
Η υπερβολή της κακομοιριάς και της λεβεντιάς. Η περηφάνια της ύβρης και
η ύβρη της γκρίνιας. Μόνιμες και αρχαίες αιτίες δυστυχίας και
δημιουργίας.
Στο θέμα της κληρονομιάς τους, θα χώριζα τους Έλληνες σε τρεις
κατηγορίες-τους συνειδητούς, τους ημι-συνειδητούς και τους
μη-συνειδητούς.
Οι πρώτοι (λίγοι) ξέρουν. Έχουν νοιώσει το τρομερό βάρος της
κληρονομιάς. Έχουν καταλάβει το απάνθρωπο επίπεδο τελειότητας του λόγου ή
της μορφής των παλιότερων. Και τούτο τους συντρίβει.
Οι δεύτεροι (και οι περισσότεροι) δεν ξέρουν άμεσα. Έχουν όμως
«ακουστά». Είναι σαν τους γιους του διάσημου φιλόσοφου, που δεν μπορούν
να καταλάβουν τα έργα του, βλέπουν όμως πως όσοι ξέρουν, τα τιμούν και
τα βραβεύουν. Τους ενοχλεί αλλά και τους κολακεύει η φήμη. Επαίρονται
πάντα όταν μιλούν σε τρίτους.
Η τρίτη κατηγορία-οι μη συνειδητοί- είναι οι παρθένοι και αγνοί (γράφε
ασπούδαχτοι: Μακρυγιάννης, Θεόφιλος, Λαός). Έχουν ακούσει για τους
παλιούς σε μύθους και θρύλους, που τους έχουν αφομοιώσει σαν λαϊκά
παραμύθια. Αυτοί οι αγνοί δημιούργησαν την λαϊκή παράδοση και τέχνη.
Ωστόσο η συντριπτική πλειοψηφία των ημιμαθών με το μόνιμο κρυφό πλέγμα
κατωτερότητας απέναντι στους αρχαίους, καθορίζει τη στάση και το ύφος
του συνόλου.
Η σχέση μας με τους αρχαίους είναι μία πηγή του εθνικού πλέγματος
κατωτερότητας. Η άλλη είναι η σύγκριση στο χώρο και όχι στο χρόνο. Με
τους σύγχρονους «ανεπτυγμένους». Με την «Ευρώπη».
Όταν ένας Έλληνας μιλάει για την Ευρώπη, αποκλείει αυτόματα την Ελλάδα.
Όταν ένας ξένος μιλάει για την Ευρώπη, δεν διανοούμαστε ότι μπορεί να μη
περιλαμβάνει και την Ελλάδα.
Γεγονός είναι πως-ό,τι και αν λέμε-δεν νιώθουμε Ευρωπαίοι. Νιώθουμε απ'
έξω. Και το χειρότερο είναι, που τόσο μας νοιάζει και μας καίει, όταν
μας το λένε...
Φθονούνε τους άλλους λαούς, ενώ διατυμπανίζουμε την ανωτερότητά μας.
Ξενομανείς, ξενόφοβοι και ξενόδουλοι κι όχι μόνο (τουριστικά) φιλόξενοι.
Στις ρίζες της ελληνικής δυστυχίας είναι τα δύο εθνικά πλέγματα
κατωτερότητας. Το ένα στο χρόνο με τους προγόνους. Το άλλο στο χώρο με
τους Ευρωπαίους. Αδικαιολόγητα ίσως πλέγματα αλλά όχι για τούτο,
λιγότερο πραγματικά.
Είμαστε διαφορετικοί. Κι όμως προσπαθούμε με απόγνωση να ενταχθούμε
κάπου. Γιατί άραγε αισθανόμαστε την μοναδικότητά μας σαν ελάττωμα; Γιατί
ντρεπόμαστε γι' αυτή; Άραγε επειδή δεν είμαστε αρκετά μεγάλοι ή
δυνατοί, ώστε να κάνουμε την αδυναμία μας παντιέρα; Η μήπως επειδή δεν
είμαστε αρκετά σίγουροι για τον εαυτό μας;
Αυτή η έλλειψη σιγουριάς, και όχι το μέγεθός της, μας έκανε πάντα να
αναζητάμε προστάτες. Και άλλοι λαοί είναι μικροί, αλλά δεν κρέμονται από
τους μεγάλους...
Ποτέ δεν θελήσαμε να αποσαφηνίσουμε και να συνειδητοποιήσουμε την
ιδιομορφία μας. Πάντα προσπαθούμε να ανήκουμε κάπου και όχι να είμαστε
εμείς. Προσπαθήσαμε να ξαναγίνουμε αρχαίοι. Πασχίσαμε να αποδείξουμε την
καθαρότητα της ράτσας μας, πολεμώντας φανατικά τον Falmereyer, αλλά
ποτέ δεν ερευνήσαμε ψύχραιμα τα πραγματικά συστατικά της. Μισήσαμε και
καταστρέψαμε την γλώσσα μας, γιατί δεν ήταν εντελώς ίδια με την γλώσσα
των αρχαίων προγόνων μας. Μισήσαμε τον εαυτό μας, γιατί δεν ήταν ψηλός,
ξανθός με ελληνική μύτη σαν τον Ερμή του Πραξιτέλη. Μισήσαμε τους
γείτονές μας γιατί τους μοιάζουμε.
Τελικά ποίοι είμαστε; Οι ευρωπαίοι της ανατολής ή οι ανατολίτες της
Ευρώπης; Οι αναπτυγμένοι του Νότου ή οι υποανάπτυκτοι του Βορρά; Οι κατ'
ευθείαν απόγονοι των Αχαιών ή η πανσπερμία της Βαβυλωνίας:
Είμαστε ένας λαός χωρίς πρόσωπο και χωρίς ταυτότητα. Όχι επειδή δεν
έχουμε πρόσωπο, αλλά επειδή δεν τολμάμε να κοιταχτούμε στον καθρέπτη.
Επειδή μας έκαναν να ντρεπόμαστε για το πραγματικό μας πρόσωπο. Τόσο που
να φοβόμαστε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Έτσι μάθαμε να παίζουμε
διάφορους ρόλους: τον αρχαίο, τον Ευρωπαίο ...
Δεν θέλει μόνο αρετή και τόλμη η ελευθερία. Θέλει κυρίως γνώση και κρίση.
Σύμπτωμα ουσιαστικό της ελληνικής ψυχής η μυθοπλασία. Πλάθουμε μύθους
για τον εαυτό μας. Και μετά είμαστε δυστυχισμένοι, γιατί φαινόμαστε
κατώτεροι από τους μύθους, που εμείς πλάσαμε. Ένας μύθος: Του Έλληνα ο
τράχηλος ζυγό... Αναζητώ με προσοχή άλλο λαό, του οποίου ο τράχηλος να
έχει υποφέρει τόσους ζυγούς, όσο ο δικός μας.
Μόνο που κι εδώ μας σώζει η μυθοπλασία μας. Μόλις για κάποιο λόγο,
πέσουν οι τύραννοι ή φύγουν οι ξένοι, πεταγόμαστε επάνω σαν τον
Καραγκιόζη με τον Όφη και λέμε: εμείς τους διώξαμε!
Άλλος μύθος: Οι Έλληνες σαν εκλεκτός λαός. Ο μύθος της καπατσοσύνης. Και
ο αντι-μύθος του κουτόφραγκου. Κάποιος πρέπει να γράψει κάποτε το
παράξενο ρομάντζο της ελληνικής ξενολατρίας και ξενοφοβίας.
Άλλος μύθος, η ξένη επέμβαση. Ποτέ οι νεοέλληνες δεν μπόρεσαν να
αναλάβουν τις ευθύνες τους. Πάντα έφταιγε κάποιος τρίτος: ο αγγλικός
δάκτυλος, η Ιντέλλιντζενς Σέρβις, το ΝΑΤΟ, η ΣΙΑ...
Άλλωστε αυτός ο μύθος δουλεύει και στις προσωπικές μας ιστορίες: Ποίος
υποψήφιος πιστεύει πως δίκαια απέτυχε στις εξετάσεις; Ποίος υπάλληλος
αναγνωρίζει πως δίκαια πήρε προαγωγή ο συνάδελφός του: Οι άλλοι έχουν
πάντα τα μέσα..
Όχι φυσικά πως δεν υπάρχουν τα μέσα ή οι ξένες επεμβάσεις. Ωστόσο η
σημασία που παίρνουν αυτές οι παρεμβάσεις στην φαντασία του Ρωμιού,
είναι πραγματικά μεταφυσική. Άλλο σύμπτωμα, η συνεχής απομυθοποίηση των
άλλων και η μυθοποίηση του εαυτού μας. Η απόλυτη αδυναμία του νεοέλληνα
να μιλήσει για οποιονδήποτε αξιόλογο συμπατριώτη του χωρίς να πει: ναι -
αλλά...
Υπάρχει άραγε νεοέλληνας που να μην αμφισβητήθηκε ο ανδρισμός του; Και
τώρα ας θυμηθούμε τις δύο συχνότερες νεοελληνικές βρισιές.
Άλλο σύμπτωμα έλλειψης σιγουριάς, η νεοελληνική καχυποψία. Πρώτη αντίδραση σε ό,τι πεις: Με...δουλεύεις;
Ο Έλληνας δεν αισθάνεται άνετα μέσα στον κόσμο. Σαν συγγενής από την
επαρχία, κάθεται στην άκρη της καρέκλας και κρύβει την έλλειψη σιγουριάς
κάτω από την σοβαροφάνειά του. Σπάνια γελά.
Ανάμεσα στον μύθο και τον φόβο, ζουν και δημιουργούν οι Έλληνες.
Οι άλλοι λαοί έχουν θεσμούς. Εμείς έχουμε αντικατοπτρισμούς.
Τα μόνα επικίνδυνα κατεστημένα στην Ελλάδα είναι η γεροντοκρατία, η
γραφειοκρατία και η μητριαρχία. Η γραφειοκρατία είναι εκείνη η αρρώστια,
της οποίας νομίζει ότι είναι η θεραπεία.
Ρωμαίικο management. Αντί για κίνητρα, η φάπα του Καραγκιόζη.
Το πρόσφατο ειδύλλιο του Έλληνα με την καταναλωτική κοινωνία-ένας μακρύς, οδυνηρός αρραβώνας, χωρίς γάμο.
Η Ελληνική Παιδεία είναι ένας μηχανισμός μαζικής βεβιασμένης
τροφοδότησης γνώσεων, που τον κινούν αμόρφωτοι άμουσοι και υπαμοιβόμενοι
εκπαιδευτικοί. Το πρόβλημα της Ελληνικής Παιδείας είναι πρόβλημα
διδασκόντων. Μόνο προσωπικότητα μπορεί να διαμορφώσει προσωπικότητες. Θα
Θυμάμαι πάντα τους καθηγητές που έτρεμαν όσους μαθητές είχαν μάθει να
σκέπτονται.
Η αρχή στην οποία στηρίχθηκε η Ελληνική Παιδεία, ήταν κάτι χειρότερο από
το μηδέν. Ο Ελληνοχριστιανικός πολιτισμός. Δύο αλληλογρονθοκοπούμενες
έννοιες σε ένα επίθετο. Πόσο χαρακτηριστικό για την εσωτερική μας
αντίφαση!
Άλλοι λαοί έχουν θρησκεία. Εμείς έχουμε παπάδες. Η μόνη επαφή της
Ελληνικής εκκλησίας με το πνεύμα τα τελευταία εκατό χρόνια, ήσαν οι
αφορισμοί του Ροΐδη, του Λασκαράτου και του Καζαντζάκη.
Τον αιώνα που πέρασε η Ελληνική εκκλησία υπηρέτησε, πιστά και αφοσιωμένα πολλούς κυρίους. Εκτός από τον Ένα.
Ζει στην ακριβότερη χώρα της Ευρώπης-σε σχέση με τις αμοιβές του έχει
την χειρότερη κοινωνική ασφάλιση, τα περισσότερα τροχαία ατυχήματα, το
φτωχότερο εκπαιδευτικό σύστημα και τις μικρότερες κυκλοφορίες βιβλίων.
Ο απότομα αστικοποιηθείς βλάχος είναι το πιο λυπηρό ζώο στην Ελλάδα. Η
ζωή του έχει τελείως εκφυλιστεί. Έχασε όλο το παραδοσιακό πατριαρχικό
μεγαλείο, χωρίς να αποκτήσει τίποτα στη θέση του. Ούτε είχε η ελληνική
αστική τάξη σημαντική παράδοση να του την προσφέρει, αλλά και αν είχε,
δεν ήταν δυνατό μερικές χιλιάδες αστοί, να αφομοιώσουν μερικά
εκατομμύρια βλάχους σε μία γενιά.
Έτσι ο αστικοποιηθείς βλάχος ζει στο κενό. Δεν έχει γη δεν έχει γλώσσα
(έρχομαι εξ Ομονοίας), δεν έχει θρησκεία. Δεν ξέρει πια πως να χαρεί, να
κλάψει. Δεν ξέρει να ζήσει.
Αλλά ούτε και να πεθάνει. Το σημαντικότερο κριτήριο για την
αυθεντικότητα μίας κοινωνίας είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει τον
θάνατο. Στην Ελλάδα μόνο στα χωριά ξέρουν να αντικρίσουν τον Χάροντα.
Αν έπρεπε να διαλέξω το χαρακτηριστικότερο σύμβολο της νεοελληνικής
φτήνιας και κακογουστιάς, θα διάλεγα τις γελοίες αμερικάνικες νεκροφόρες
με τις μπαρόκ κρυστάλλινες απλίκες. Ποτέ πράγμα πιο σοβαρό δεν
εξευτελίστηκε χειρότερα από το σύμβολό του.
Ενώ οι μισοί Έλληνες προσπαθούν να μεταμορφώσουν την Ελλάδα σε ξένη
χώρα, οι άλλοι μισοί ξενιτεύονται. Είμαστε μία από τις λίγες χώρες που
έχει περισσότερους μετανάστες και πρόσφυγες από κατοίκους.
Οι Έλληνες πάντα θα γυρεύουν την πατρίδα τους σε άλλες πατρίδες και τις άλλες πατρίδες στην δική τους.
Όπως ο άνθρωπος κουβαλά το προπατορικό αμάρτημα, ο Έλληνας κουβαλά το
σόι του. Οι άλλοι λαοί έχουν συγγενείς. Ο Έλληνας έχει συνεταίρους στη
ζωή (και στο θάνατο). Όταν ο Έλληνας δεν έχει σόι, έχει παρέα. Μοιάζει
σε τούτο με το σόι: είναι το ίδιο μόνιμη, το ίδιο απαιτητική και το ίδιο
βαρετή.
Η σεξουαλική ζωή του Έλληνα κινείται σε δύο επίπεδα, το πραγματικό και
το φανταστικό. Η απόσταση μεταξύ τους είναι μεγάλη. Η σεξουαλική ζωή της
Ελληνίδας κινείται κι αυτή σε δύο επίπεδα, το πραγματικό και το
εμπορικό. Η απόσταση μεταξύ τους είναι ελάχιστη.
Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει.
Κλείσε μέσα στην καρδιά σου την Ελλάδα και θα πάθεις έμφραγμα.
Το θλιβερότερο θέαμα είναι δέκα Έλληνες διανοούμενοι σε ένα δωμάτιο. Ο
καθένας θα προσπαθήσει να μεταβάλει τους άλλους σε ακροατήριο.
Διανοούμενος είναι ο άνθρωπος που προσπαθεί (συνήθως μάταια) να κάνει
τις ιδέες του πράξη. Ο Έλληνας διανοούμενος είναι αυτός που προσπαθεί να
βρει ιδέες για να δικαιολογήσει τις πράξεις του.
